Nói đến kiến trúc đô thị Buôn Ma Thuột, người ta nghĩ ngay đến ngôi nhà dài của người Êđê version xứ và không khí xanh được tôn tạo, gìn giữ từ những buôn làng truyền thống lịch sử ra đến phố thị sầm uất và văn minh ngày này. Hai hình ảnh đặc trưng và thay mặt ấy cũng là "ngôn ngữ" kiến trúc chủ đạo của đô thị miền núi này.

Khả năng gợi mở

Đặc trưng kiến trúc của ngôi nhà dài Êđê cho tới nay là yếu tố nhận diện tiêu biểu về lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống và nhân văn của đô thị Buôn Ma Thuột. Nó đã được chọn, nhữngh điệu để thiết kế nên logo của tỉnh Đắk Lắk hiện tại. Từ nếp nhà dài Êđê khiến cho người ta gợi nhớ về người đùa dạng sắc của một vùng đất và con người trên cao nguyên trù phú này. Đặc trưng tiêu biểu ấy, từ trước đến nay luôn luôn được giới kiến trúc khai quật, nhữngh điệu và sáng tạo thêm; trở thành vốn văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc mang đậm dấu ấn truyền thống lịch sử mà tiến bộ, hội nhập mà vẫn giữ được người đùa dạng sắc cho thành phố.

Bảo tàng Đắk Lắk - công trình kiến trúc mang phong thái tân tiến kết thích hợp với truyền thống lịch sử của đồng bào những dân tộc Tây Nguyên. Hình ảnh: Hữu Hùng

Một số công trình được xây dựng theo phát minh trên, phround kể tới là Biệt điện Bảo Đại, Tòa Giám mục Buôn Mê Thuột, Bảo tàng Đắk Lắk và nhiều cơ quan, văn phòng khác trên địa bàn. Vốn kiến trúc được lấy cảm hứng từ ngôi nhà dài Êđê là lựa chọn thích hợp và đúng đắn để Buôn Ma Thuột xây dựng nên người đùa dạng sắc khác lạ, khác lạ của tôi trong khối VPS đô thị tân tiến Việt Nam. Theo kiến trúc sư (KTS) Diêu Quang Hùng, Ủy viên Ban Chấp hành Chi hội Kiến trúc Đắk Lắk, với vị trí là đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên, Buôn Ma Thuột sẽ sở hữu bước nhữngh tân và phát triển rất nkhô giòn trong thời hạn tới, trong đó có kiến trúc đô thị. Hiện tại, cấu trúc đan xen giữa những khu phố mới, những công trình công cộng với nhiều buôn làng trong trái tim thành phố đã tạo thành dáng dấp rất riêng và nhiều chủng loại ở đô thị cao nguyên này. Trong số đó mô típ kiến trúc nhà dài Êđê hiện lên khá bao trùm (thể hiện rõ trong mỗi ngôi nhà phố, biệt thự tân tiến) là vấn đề vượt trội rực rỡ, gây tuyệt hảo cho mọi người và cho ngẫu nhiên ai khi tiếp đây.        

Giới KTS cho rằng, về chủ trương chọn kiến trúc nhà dài Êđê như một trọng tâm cho việc xây dựng người nghịch dạng sắc kiến trúc Buôn Ma Thuột là trọn vẹn tương thích, có ý nghĩa và kĩ năng gợi mở cao trong nhận thức, thẩm định giá trị thẩm mỹ và làm đẹp của cư dân ở đô thị này. Tuy nhiên, cũng cần nhớ rằng văn hóa truyền thống kiến trúc được hình thành trước hết là để phục vụ yêu cầu yêu cầu sử dụng của con người, khi yêu cầu sử dụng thay đổi thì kiến trúc cũng thay đổi theo. Vì vậy, TS.KTS Lê Tkhô giòn Sơn (giảng viên Trường Đại học Kiến trúc TP. Hồ Chí Minh) chú ý: Kiến trúc nhà dài thực tiễn là thành phầm của đời sống và văn minh nông nghiệp, vậy nên cần phtrận tinh xảo khi duy trì tính nguyên mẫu của nó vào lối sống mới trong đô thị tiến bộ. Việc áp đặt kiến trúc nhà dài lên kiến trúc tiến bộ, cao tầng bằng bê tông cốt thép để gây dựng hình ảnh/tượng trưng lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống cho đô thị Buôn Ma Thuột sẽ gây vô số bất cập về công suất  sử dụng, gây trướng ngại cho gitrận pháp kỹ thuật, ít hiệu suất cao kinh tế tài chính và dễ sa vào “chủ nghĩa hình thức”. Kiến trúc thời nay phtrận phản ánh được niềm tin của thời đại sản sinh ra nó, những yếu tố kiến trúc và nghệ thuật truyền thống cuội nguồn ở đây nên được kế thừa, duy trì với một "hàm lượng" nhất định, ở những phạm vi và quy mô thích hợp. Không thể sử dụng nhầm quy mô, liều lượng của kiến trúc truyền thống cuội nguồn nói chung, kiến trúc nhà dài Êđê nói riêng nhằm mục đích tránh sự gượng ép, phản cảm.

Biệt điện Bảo Đại - công trình được thiết kế mang dáng dấp những mái nhà dài truyền thống lịch sử của người Êđê. Hình ảnh: Hữu Hùng
 

 

Để kiến trúc nhà dài Êđê có tài năng thay mặt, gợi nhớ về người đùa dạng sắc, yếu tố không thể trộn lẫn của Buôn Ma Thuột với ngẫu nhiên địa phương nào trên toàn quốc thì công tác bảo tồn “quỹ” di sản kiến trúc đô thị hiện có (liên quan đến văn hóa truyền thống nhà dài) cần được xúc tiến triển khai. Để làm được điều này, cần phtrận hình thành một quan niệm quản trị mới cho quy trình phê duyệt và quản trị quy trình xây dựng. Ngoài ra, cần khai quật hiệu suất cao yếu tố về địa hình, cây xanh, mặt nước, sông suối… sẽ là thế mạnh mà thiên nhiên đã ban tặng cho Buôn Ma Thuột để tạo ra người đùa dạng sắc cho đô thị này.     

Quy hoạch đô thị là cả một quy trình

Theo KTS Diêu Quang Hùng, để Buôn Ma Thuột cải nhữngh và phát triển đúng hướng nên tiến hành đồng hóa ba nội dung: cơ chế chính sách, quản trị cải nhữngh và phát triển và huy động sự tham gia của xã hội. Về cơ chế chính sách, cần được có những chính sách rõ ràng, đặc thù, phù thích hợp với điều kiện của địa phương. Đặc biệt, chính quyền sở tại phván đóng vai trò là người điều phối, khuyến khích và có chính sách hỗ trợ cho thành phần tư nhân tham gia quy hoạch, cải nhữngh và phát triển đô thị.

 Vấn đề quan trọng hơn, cần xác định công tác quy hoạch đô thị là 1 trong những quy trình, được triển khai liên tục và thường xuyên thay vì quan niệm đó là 1 trong những thành phầm như trước đó đây (!) Về quản trị nhữngh tân và phát triển, quy hoạch đô thị cần được nghiên cứu và phân tích cẩn trọng, thiết lập nhanh hao chóng và hoàn mĩ và tuyệt vời nhất, dứt điểm từng phát minh, không dàn trván. Với yêu cầu thành phố có nét đặc trưng riêng, mang đậm version sắc địa phương thì trước tiên phván hạn chế tỷ trọng và chiều cao xây dựng, công trình cao tầng chỉ nên tập trung ở một số trong mỗi điểm nhất định, không dàn trván để tạo điểm nổi trội. Các buôn làng trong thâm tâm thành phố cần được bảo tồn, tôn tạo, hạn chế pha tạp, ít nhất là trên mặt phố. Có thể áp dụng nguyên tắc xây dựng mới theo như hình thức cũ và cháp vá update những tính năng mới theo hướng tiến bộ và văn minh hơn. Riêng những hồ nước và dòng suối như Ea Tam, Ea Nao, Ea Nuôl cần được bảo vệ nghiêm ngặt, tránh lấn cướp san lấp. Khi xây dựng công trình ở những khu vực này nên xây thấp dần về phía bờ hồ, suối để đảm bảo tầm nhìn, mỹ quan đô thị.

Du khách tò mò nét lạ mắt của buôn trong phố - buôn Akô Dhông (TP. Buôn Ma Thuột). Hình ảnh: Hữu Hùng

Từ quy hoạch, triết lý trở thành tân tiến đến nghệ thuật kiến trúc cho tất tật những công trình xây dựng ở đô thị này, chính quyền địa phương phtrận mặc định rằng, yếu tố hài hòa và hợp lí trong sự phối kết hợp giữa cũ và mới, giữa truyền thống cuội nguồn và tân tiến là yêu cầu “số 1”, không thể bỏ qua trong ngẫu nhiên điều kiện và yếu tố hoàn cảnh nào. Vì thế, cần phtrận có một Review riêng về tình trạng những buôn làng hiện hữu, trong đó phtrận phân loại và gợi ý được những buôn làng, những công trình công cộng và nhà ở để bảo tồn với với việc ctrận tạo tăng cấp kết cấu hạ tầng cũng như trở thành tân tiến, hoàn thiện những công trình kiến trúc trên địa bàn thành phố. Đặc biệt, việc tổ chức không khí cho những khu đô thị mới cần xem việc tồn tại của những buôn làng ở đó trong cơ cấu đô thị nói chung là yếu tố quan trọng, hứa hẹn an toàn sự kết nối nhất quán trong việc không ngừng mở rộng không khí - từ buôn làng ra đến phố xá sầm uất và tân tiến. Chính sự kết nối hài hòa và hợp lí đó, với với những không khí gian xanh (là buôn làng truyền thống cuội nguồn, mặt hồ, sông suối) này sẽ tạo ra khuôn mặt dễ thương và ngộ nghĩnh, thân thiện cho kiến trúc đô thị Buôn Ma Thuột.